Sáng kiến kinh nghiệm Sử dụng các chức năng nâng cao để soạn giáo án điện tử đạt chuẩn ở tiểu học

LỜI NÓI ĐẦU
1) Lý do chọn đề tài: 
Ứng dụng Công nghệ thông tin (CNTT) vào dạy - học là một xu thế tất yếu của thời đại. Vì vậy, các nhà nghiên cứu không ngừng xây dựng, thiết kế phần mềm dạy học để phục vụ việc dạy – học trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên, tuỳ theo điều kiện, nội dung từng bài học, đối tượng nghiên cứu cụ thể mà chúng ta có phương pháp ứng dụng CNTT với các mức độ và hình thức khác nhau sao cho khoa học và hiệu quả. Tại Việt Nam hiện nay, đưa CNTT vào dạy học là sự cần thiết bồi dưỡng kiến thức công nghệ cho giáo viên để có đủ khả năng tham gia các hoạt động giáo dục điện tử trong tương lai gần, góp phần phát triển giáo dục Việt Nam đáp ứng nhu cầu đào tạo nhân lực cho  nền kinh tế tri thức như chỉ thị 58-CT/TW của Bộ Chính Trị đã khẳng định : "...Đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong công tác giáo dục và đào tạo ở các cấp học, bậc học, ngành học. Phát triển các hình thức đào tạo từ xa phục vụ cho nhu cầu học tập của toàn xã hội".
Trước tình hình công nghệ thông tin với giáo dục trên thế giới như vậy, Đảng Cộng sản Việt Nam trong Nghị quyết TW2, khoá VIII đã nhấn mạnh:
"Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục - đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học. Từng bước áp dụng các phương pháp tiên tiến và phương tiện vào quá trình dạy và học, bảo đảm điều kiện và thời gian tự học, tự nghiên cứu của học sinh, nhất là sinh viên đại học. Phát triển mạnh phong trào tự học, tự đào tạo thường xuyên và rộng khắp trong toàn dân, nhất là thanh niên"
 Bên cạnh đó, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã có Chỉ thị 29/CT-Bộ GD&ĐT về "Tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng dụng công nghệ thông tin trong ngành GD - ĐT giai đoạn 2001 - 2005" và Chỉ thị 55/2008/CT-BGD&ĐT của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT về việc tăng cường giảng dạy, đào tạo và ứng dụng CNTT trong giáo dục giai đoạn 2008-2012 và chọn năm học 2008-2009 được chọn là "Năm học đẩy mạnh ứng dụng CNTT", tạo bước đột phá về ứng dụng CNTT trong giáo dục và tạo tiền đề ứng dụng và phát triển CNTT trong những năm tiếp theo”.
Huyện Krông Năng là một trong những huyện vùng sâu của tỉnh Đăk Lăk nhưng những năm gần đây, CNTT đã được Phòng giáo dục & Đào tạo triển khai mạnh mẽ đến các trường, cử Cán bộ, giáo viên đi tập huấn tại Tỉnh Đăk Lăk, tổ chức tập huấn tại huyện, chỉ đạo trực tiếp cho các đơn vị tập huấn cho giáo viên để biết soạn và dạy tốt giáo án điện tử trong các trường học nhằm thực hiện tốt Chỉ thị 55/2008/CT-BGD&ĐT của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT cũng như nâng cao chất lượng dạy học theo yêu cầu đổi mới của ngành giáo dục. Nhưng một thực tế cho thấy việc soạn và dạy giáo án điện tử hiện nay đối với giáo viên là một trong những vấn đề hết sức khó khăn, đặc biệt là giáo viên tiểu học bởi có nhiều lý do khách quan và chủ quan khác nhau. 
Trường tiểu học Phú Lộc là một trường đạt chuẩn Quốc gia, những năm gần đây việc soạn và dạy giáo án điện tử của giáo viên đã được lãnh đạo nhà tường đặc biệt chú trọng và đầu tư có chiều sâu như tổ chức tập huấn, dạy chuyên đề, tổ chức hội thảo, do đó hiện nay đã có tới 70% giáo viên trong trường đã soạn và dạy được giáo án điện tử. Nhưng soạn giáo án điện tử như thế nào mới đạt chuẩn? Mới nâng cao chất lượng tiết dạy? Và phù hợp với những chức năng mà phần mềm có sẵn? Đây lại là vấn đề rất khó đối với giáo viên bởi đa số trình độ tin học của giáo viên còn hạn chế, tính đa dạng và phức tạp của giáo án điện tử lại cao. Do đó để soạn một tiết dạy đúng chuẩn (có các chức năng nâng cao như Phim, ảnh, thu âm, đóng gói, Hyper link, Flash,) thì hoàn toàn không dễ và số giáo viên làm được điều đó chỉ chiếm một số lượng rất ít. Chính vì vậy trong suốt những năm qua, tôi luôn tìm tòi, học hỏi để soạn giảng những bài dạy bằng giáo án điện tử đúng chuẩn, có chất lượng và đưa vào áp dụng tại trường. Những bài dạy đó đã được lãnh đạo nhà trường và các giáo viên đồng nghiệp tán thành, hưởng ứng.
Xuất phát từ thực tế đó tôi đã quyết định chọn nội dung “Sử dụng các chức năng nâng cao để soạn giáo án điện tử đạt chuẩn ở tiểu học”. Đây là nội một dung hoàn hoàn mới lạ được trình bày dựa trên những kinh nghiệm thực tế của bản thân trong những năm qua. 
2) Phạm vi của đề tài:
Việc nâng cao chất lượng dạy và học là một trong những vấn đề luôn được nhà nước và ngành giáo dục quan tâm. Cũng như sử dụng các phương pháp dạy học, phương tiện dạy học nói chung đóng góp một phần quyết định sự thành công trong quá trình dạy học trong nhà trường, đó cũng là sự đóng góp to lớn trong việc rèn luyện nhân cách, năng lực thẩm mỹ cho học sinh. 
Yêu cầu đặt ra hiện nay đối với người giáo viên tiểu học là phải làm thế nào để nâng cao chất lượng bài dạy khi sử dụng giáo án điện tử. Do đó là một giáo viên tiểu học, tôi luôn tập trung đầu tư cho chuyên môn của mình. Vì vậy phạm vi nghiên cứu của đề tài là khai thác những tính năng nâng cao trong phần mềm PowerPoint 2003 để soạn giáo án điện tử ở cấp tiểu học.
PHẦN THỨ NHẤT: THỰC TRẠNG
1/ Nghiên cứu tình hình.
Xuất phát từ các văn bản chỉ đạo của Đảng và nhà nước nhất là chỉ thị 58-CT/UW của Bộ Chính Trị ngày 07 tháng 10 năm 2001 về việc đẩy mạnh ứng dụng CNTT phục vụ sự nghiệp Công nghiệp hoá và Hiện đại hoá đã chỉ rõ trọng tâm của ngành giáo dục là đào tạo nguồn nhân lực về CNTT và đẩy mạnh ứng dụng CNTT trong công tác giáo dục và đào tạo, đây là nhiệm vụ mà Thủ tướng Chính phủ đã giao cho ngành giáo dục giai đoạn 2001 – 2005 thông qua quyết định số 81/2001/QĐ-TTg;
Soạn và dạy giáo án điện tử mở ra triển vọng to lớn trong việc đổi mới các phương pháp và hình thức dạy học. Những phương pháp dạy học theo cách tiếp cận kiến tạo, phương pháp dạy học theo dự án, dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề càng có nhiều điều kiện để ứng dụng rộng rãi. Các hình thức dạy học như dạy học đồng loạt, dạy theo nhóm, dạy cá nhân cũng có những đổi mới trong môi trường công nghệ thông tin. Nếu trước kia người ta nhấn mạnh tới phương pháp dạy sao cho học sinh nhớ lâu, dễ hiểu, thì nay phải đặt trọng tâm là hình thành và phát triển cho học sinh các phương pháp học chủ động. Nếu trước kia người ta thường quan tâm nhiều đến khả năng ghi nhớ kiến thức và thực hành kỹ năng vận dụng, thì nay chú trọng đặc biệt đến phát triển năng lực sáng tạo của học sinh. Như vậy, việc chuyển từ “lấy giáo viên làm trung tâm” sang “lấy học sinh làm trung tâm” sẽ trở nên dễ dàng hơn.
Nắm bắt được những điểm mạnh đó trong việc dạy giáo án điện tử, lãnh đạo nhà trường đã đặc biệt quan tâm và đầu tư cho giáo viên tiếp cận với giáo án điện tử một cách tốt nhất. Đặc biệt trong 2 năm trở lại đây trường tiểu học Phú Lộc đã trang bị phòng máy, nối mạng Internet và Tin học được giảng dạy chính thức, bên cạnh đó trường còn trang bị thêm Thiết bị ghi âm, chụp hình, quay phim (Sound Recorder, Camera, Camcorder), và một số thiết bị khác, tạo cơ sở hạ tầng CNTT cho giáo viên sử dụng vào quá trình dạy học của mình.
- Tổ chức tập huấn giáo án điện tử cho giáo viên trong nhiều đợt, triển khai kịp thời các phần mềm mới của Bộ giáo dục hướng dẫn như PowerPoint 2003, Violet, Lecture Maker 2.0, Openoffice.org, Presenter 7.0,đến từng giáo viên. Tổ chức giảng dạy chuyên đề, rút kinh nghiệm sau mỗi bài giảng. Sau những thời gian triển khai, tôi đã nhận thấy có những thuận lợi và thách thức sau:
a . Thuận lợi :
- Ưu điểm nổi bật của phương pháp dạy học bằng công nghệ thông tin so với phương pháp giảng dạy truyền thống là:
- Môi trường đa phương tiện kết hợp những hình ảnh video, camera  với âm thanh, văn bản, biểu đồ  được trình bày qua máy tính theo kịch bản vạch sẵn nhằm đạt hiệu quả tối đa qua một quá trình học đa giác quan;
- Kỹ thuật đồ hoạ nâng cao có thể mô phỏng nhiều quá trình, hiện tượng trong tự nhiên, xã hội trong con người mà không thể hoặc không nên để xảy ra trong điều kiện nhà trường; 
- Công nghệ tri thức nối tiếp trí thông minh của con người, thực hiện những công việc mang tính trí tuệ cao của các chuyên gia lành nghề trên những lĩnh vực khác nhau.
- Những ngân hàng dữ liệu khổng lồ và đa dạng được kết nối với nhau và với người sử dụng qua những mạng máy tính kể cả Internet  có thể được khai thác để tạo nên những điều kiện cực kỳ thuận lợi và nhiều khi không thể thiếu để học sinh học tập trong hoạt động và bằng hoạt động tự giác, tích cực và sáng tạo, được thực hiện độc lập hoặc trong giao lưu.
- Những thí nghiệm, tài liệu được cung cấp bằng nhiều kênh: kênh hình, kênh chữ, âm thanh sống động làm cho học sinh dễ thấy, dễ tiếp thu và bằng suy luận có lý, học sinh có thể có những dự đoán về các tính chất, những quy luật mới. Đây là một công dụng lớn của công nghệ thông tin và truyền thông trong quá trình đổi mới phương pháp dạy học. Có thể khẳng định rằng, môi trường công nghệ thông tin và truyền thông chắc chắn sẽ có tác động tích cực tới sự phát triển trí tuệ của học sinh và điều này làm nảy sinh những lý thuyết học tập mới.
b. Thách thức: 
- Theo nhận định của lãnh đạo nhà trường và một số giáo viên có kinh nghiệm thì việc đưa công nghệ thông tin và truyền thông ứng dụng vào lĩnh vực giáo dục và đào tạo bước đầu đã đạt được những kết quả khả quan. Tuy nhiên, những gì đã đạt được vẫn còn hết sức khiêm tốn. Khó khăn, vướng mắc và những thách thức vẫn còn ở phía trước bởi những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn. Chẳng hạn:
- Tuy máy tính điện tử mang lại rất nhiều thuận lợi cho việc dạy học nhưng trong một mức độ nào đó, thì công cụ hiện đại này cũng không thể hỗ trợ giáo viên hoàn toàn trong các bài giảng của họ. Nó chỉ thực sự hiệu quả đối với một số bài giảng chứ không phải toàn bộ chương trình do nhiều nguyên nhân, mà cụ thể là, với những bài học có nội dung luyện tập, không nhiều kiến thức mới, thì việc dạy theo phương pháp truyền thống sẽ thuận lợi hơn cho học sinh, vì giáo viên sẽ ghi tất cả nội dung bài học đó đủ trên một mặt bảng và như vậy sẽ dễ dàng củng cố bài học từ đầu đến cuối mà không cần phải lật lại từng “slide” như khi dạy trên máy tính điện tử. Những mạch kiến thức “vận dụng” đòi hỏi giáo viên phải kết hợp với phấn trắng bảng đen và các phương pháp dạy học truyền thống mới rèn luyện được kỹ năng cho học sinh.
- Bên cạnh đó, kiến thức, kỹ năng về công nghệ thông tin ở một số giáo viên vẫn còn hạn chế, chưa đủ vượt ngưỡng để đam mê và sáng tạo, thậm chí còn né tránh. Mặt khác, phương pháp dạy học cũ vẫn còn như một lối mòn khó thay đổi, sự uy quyền, áp đặt vẫn chưa thể xoá được trong một thời gian tới. Việc dạy học tương tác giữa người - máy, dạy theo nhóm, dạy phương pháp tư duy sáng tạo cho học sinh, cũng như dạy học sinh cách biết, cách làm, cách chung sống và cách tự khẳng định mình vẫn còn mới mẻ đối với giáo viên và đòi hỏi giáo viên phải kết hợp hài hoà các phương pháp dạy học đồng thời phát huy ưu điểm của phương pháp dạy học này làm hạn chế những nhược điểm của phương pháp dạy học truyền thống. Điều đó làm cho công nghệ thông tin, dù đã được đưa vào quá trình dạy học, vẫn chưa thể phát huy tính trọn vẹn tích cực và tính hiệu quả của nó.
- Việc sử dụng công nghệ thông tin để đổi mới phương pháp dạy học chưa được giáo viên nghiên cứu kỹ, dẫn đến việc ứng dụng nó không đúng chỗ, không đúng lúc, nhiều khi lạm dụng nó.
- Việc đánh giá một tiết dạy có ứng dụng công nghệ thông tin còn lúng túng, chưa xác định hướng ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học. Các phương tiện, thiết bị phục vụ cho việc đổi mới phương pháp dạy học còn thiếu và chưa đồng bộ.
- Công tác đào tạo, Công tác bồi dưỡng, tự bồi dưỡng đội ngũ giáo viên chỉ mới dừng lại ở việc xoá mù tin học nên giáo viên chưa đủ kiến thức, mất nhiều thời gian và công sức để sử dụng công nghệ thông tin trong lớp học một cách có hiệu quả
2/ Trình bày thực trạng tình hình.
Tại trường tiểu học Phú Lộc tuy số giáo viên biết soạn và dạy giáo án điện tử bằng PowerPoint 2003 chiếm tỷ lệ khá cao (70%). Nhưng đa số giáo viên chỉ mới biết sử dụng PowerPoint 2003 để trình chiếu nhiều hơn là dạy theo phương pháp tích cực hoá hoạt động của học sinh. 
Sau nhiều tiết dự giờ tham khảo, tôi đã thống kê được một số yếu tố cơ bản trong kỹ thuật soạn giảng của một số giáo viên đã soạn và dạy giáo án điện tử trong trường như sau:
Môn dạy
Kỹ thuật của giáo viên
Ứng dụng đa phương tiện
Hoạt động của học sinh
Kỹ thuật 
nâng cao
Kết quả
Tập đọc
Hiệu ứng đơn giản, chưa khai thác hết các chức năng cơ bản, dữ liệu liên hệ thực tế chưa đủ.
Chưa hoặc rời rạc dẫn đến loãng nội dung, thiếu tính thẩm mỹ logic
Chủ yếu sử dụng sách giáo khoa, quan sát. Chưa được luyện tập bằng các dạng bài tập phong phú (trắc nghiệm ô chữ, ẩn hiện,
Chưa thực hiện được
Học sinh hiểu bài nhưng chưa phát huy tính sáng tạo, ứng dụng thực tế chưa sâu.
Toán 
Hiệu ứng đơn giản, một số nội dung chỉ ở mức sao chép từ sách giáo khoa

Làm bài tập bằng miệng, hoạt động nhóm, phiếu bài tập
Chưa thực hiện được
Học sinh hiểu bài nhưng chưa phát huy tính sáng tạo, máy móc rặp khuôn.
TNXN
Sử dụng tranh, ảnh minh hoạ, hiệu ứng đơn giản
Có sử dụng nhưng rời rạc, chưa lồng ghép hoặc chuyển đổi
Làm bài tập bằng miệng, hoạt động nhóm, phiếu bài tập
Chưa thực hiện được
Học sinh hiểu bài nhưng chưa liên hệ được nhiều theo ý tưởng mở rộng
Đạo đức
Sử dụng tranh, ảnh minh hoạ, hiệu ứng đơn giản
Có sử dụng nhưng rời rạc, chưa lồng ghép hoặc khai thác thêm tranh, ảnh trên Internet
Làm bài tập bằng miệng, hoạt động nhóm, phiếu bài tập
Chưa thực hiện được
Học sinh hiểu bài 







PHẦN THỨ HAI: CÁC GIẢI PHÁP
1/ Cách trình bày một giải pháp:
Việc soạn một bài giảng điện tử đạt chuẩn ở tiểu học là rất phức tạp và đòi hỏi phải có sự chuẩn bị tốt về kiến thức Tin học, hiểu biết các chức năng sẵn có trong phần mềm PowerPoint 2003. 
Trong bài giảng điện tử chuẩn kiết thức, yêu cầu giáo viên phải thực hiện được các bước cơ bản sau: 
Bước 1. Soạn mục lục, nội dung chi tiết các mục cơ bản, rồi nhóm lại thành các mục lớn hơn (theo kinh nghiệm hoặc theo Sách giáo viên, sách thiết kết bài dạy,).
Bước 2. Soạn câu hỏi trắc nghiệm cho các mục cơ bản (đánh giá tương tác và đánh giá hiểu bài).
Bước 3. Soạn các bài tập thực hành, bài tập trắc nghiệm cho từng phần hoặc toàn bài.
Bước 4: Chèn một số chức năng để minh hoạ:
+ Âm thanh : nhạc nền, nhạc cho từng mục, giọng thuyết trình, giới thiệu.
+ Ảnh : Ảnh nền, ảnh minh hoạ.
+ Video : Phim minh hoạ, phim mô phỏng thực nghiệm.
+ Flash: Một số Flash chào hỏi, kết thúc, minh hoạ,
Sau đó giáo viên sử dụng các bước trên để  thực hiện một bài giảng điện tử hoàn chỉnh.
Về nguyên tắc, để xây dựng một giáo án điện tử giáo viên cần học nhiều phần mềm hỗ trợ mới thiết kế được bài giảng. Chẳng hạn soạn nội dung bài bằng PowerPoint 2003, nhưng khi tạo câu hỏi trắc nghiệm thì giáo viên phải nhúng phần mềm Violet vào PowerPoint, điều đó rất phức tạp và khó làm.
Trong quá trình diễn đạt bài giảng, giáo viên phải tuỳ theo từng nội dung bài học cụ thể mà ứng dụng công nghệ thông tin với những mức độ và hình thức khác nhau. 
Nhưng một thực tế cho thấy đại đa số giáo viên tiểu học chưa nắm bắt chuyên sâu các phần mềm hỗ trợ soạn giảng ngoài phần mềm chính là Powerpoint 2003. Do đó giải pháp tôi trình bày sau đây không đề cập đến cách sử dụng liên kết các phần mềm hỗ trợ bên ngoài phức tạp (bởi đại đa số giáo viên tiểu học chưa biết sử dụng các phần mềm hỗ trợ. Ví dụ như phần mềm tạo File Flash, phần mềm chuyển đổi phim, cắt, ghép phim ảnh,) mà tôi chỉ trình bày cách thực hiện các chức năng nâng cao sẵn có trong phần mềm soạn giáo án điện tử Powerpoint 2003.
2/Trình bày các giải pháp thành một hệ thống giải pháp.
Giải pháp chủ yếu của tôi đưa ra là khai thác tối đa các chức năng nâng cao có sẵn trong phần mềm PowerPoint 2003.
a) Tạo hình nền tự chọn:
Trong phần mềm PowerPoint có sẵn một số hình nền nhưng không hợp với nền bài giảng ở tiểu học. Nhưng muốn tạo hình nền phải có phần mềm chuyển đổi định dạng, bởi hình nền của PowerPoint có thuộc tính .ppt (trong khi đó giáo viên tiểu học không hiểu được cách chuyển đổi). Do đó ta chỉ cần một hình ảnh có dạng jpeg, gif, bmp,thích hợp nào đó phù hợp với lứa tuổi của học sinh tiểu học và dùng chức năng thay hình nền sẵn có trong PowerPoint:
* Vào thực đơn Format chọn Background:
* Hộp thoại xuất hiện, nháy chuột vào mũi tên hộp màu, chọn Fill Effects:
- Hộp thoại mới xuất hiện, chọn thẻ lệnh Picture. Nháy chuột vào mục Select Picture và dẫn đến địa chỉ có chứa file hình nền cần cài, nháy Insert và nháy Appy (thay nền hiển thị, Appy to All ( thay tất cả các Slide) và kết thúc)
Và như vậy ta sẽ có hình nền bài giảng mà không cần phần mềm nào chuyển đổi.
b) Chức năng tạo hiệu ứng đo tốc độ đọc của học sinh:
Đối với chương trình chuẩn kiến thức kỹ năng của tiểu học đã quy định về tốc độ đọc của học sinh từng khối lớp. Chẳng hạn tốc độ đọc của học sinh lớp 1 là 30 tiếng/phút; lớp 2 là 50 tiếng/phút; lớp 3 là 70 tiếng/phút, lớp 4 là 120 tiếng/phút và lớp 5 là 150 tiếng/1 phút. Chính vì thế khi soạn bài giảng điện tử trong PowerPoint 2003 nếu chúng ta chọn được hiệu ứng chữ xuất hiện tương ứng với tốc độ đọc của học sinh thì giáo viên sẽ nắm bắt khả năng đọc tốt, xấu của mỗi học sinh. Nhưng chức năng này đa số giáo viên chưa thực hiện được. 
Sau đây tôi xin trình bày cách tạo hiệu ứng đo tốc độ đọc của học sinh nhằm giúp giáo viên kịp thời nắm bắt khả năng đọc của học sinh để từ đó có những biện pháp điều chỉnh, khắc phục những lỗi đọc của các em.
Chọn nội dung bài đọc (đoạn văn trong bài) để học sinh đọc, vào Add Effect/Entrance/More Effects. Hộp thoại hiệu ứng xuất hiện chọn Color Typewriter (hiệu ứng xuất hiện màu đánh chữ). 
Tiếp đó ta nháy chuột vào hiệu ứng đã chọn, chọn lệnh Timing, chọn tốc độ 0.18 seconds (tương ứng với 150t/p đối với học sinh lớp 5)
c) Minh hoạ bằng chức năng Hyper link:
Trong mỗi đoạn văn của bài học, có một số từ ngữ cần giải nghĩa cho học sinh bằng cách minh hoạ hình ảnh. Nhưng hầu hết giáo viên phải tạo thêm các Slide mới chứa hình ảnh hoặc thu nhỏ hình ảnh sát một bên từ cần giải nghĩa dẫn đến rất lộn xộn trong cách soạn hoặc hình ảnh không rõ để giải thích, minh hoạ. Sử dụng chức năng Hyper link để giải nghĩa từ trực tiếp hoặc các bài tập, hình ảnh, là cách hay nhất điều chỉnh được những khó khăn này và giúp bài giảng của giáo viên thêm phong phú và